تويوتا نمونه بزرگ از يک شرکت ناب و يادگيرنده است. اگر بخواهيم به سير رشد اين شرکت نگاه کنيم، داستان از آقاي ساگيجي تويودا شروع مي شود.
او که يک تعميرکار مخترع بود ابتدا نجاري را از پدرش آموخت و آموخته هاي خود را براي طراحي و ساخت دستگاه هاي بافندگي چوبي به کار بست. دستگاه بافندگي ساخت تويودا در سال 1894 ميلادي ارزانترين دستگاه در زمان خود بود. وي با آزمون و خطاي مستمر و با تلاش پيگيرانه سعي در بهبود کيفيت توليد مي کرد که بعدها همين حضور در صحنه توليد، بخش اساسي «راه تويوتا» شد.
در سال 1926 ميلادي شرکت رسمي کارخانه ريسندگي به عنوان شرکت مادر تويوتا شروع به کار کرد. اقتصاد ژاپن در دوران اشغال شروع به شکوفا شدن کرد و تورم وحشتناک دوره جنگ در حال سپري شدن بود. تويوتا در آن زمان به دليل جريان نقدينگي بسيار تحت فشار بود و بدهي هاي شرکت هشت برابر سرمايه آن بود. در اين زمان تويوتا براي جلوگيري از ورشکستگي سياست کاهش هزينه ها را در پيش گرفت که تبديل به يک رفتار دائمي و از اصول بنيادين راه تويوتا و TPS شد.
تي پي اس به عنوان فلسفه سيستم توليد تويوتا بعد از توليد انبوه هنري فورد، يکي از بزرگترين موضوعات مديريتي در دنيا محسوب مي شود. سيستمي که معتقد است دست به کار شويد، ابتکار عمل داشته باشيد و راجع به مشکلات به شکل عميق و بر اساس مستندات حقيقي تصميم بگيريد.
در سال ۱۹۲۹ موافقتنامه اي با شرکت برادران پلات از انگلستان در ماشين آلات صنعتي ريسندگي و بافندگي به امضا رسيد. بر اساس اين توافقنامه، حق توليد و فروش دستگاه هاي اتوماتيک بافندگي به کشورهايي غير از ژاپن نيز (مثل چين و آمريکا) در قبال ۱۰۰ هزار پوند داده مي شد که در پي آن، کيشيرو رهسپار ايالات متحده آمريکا شد. در زمان انجام مذاکرات با برادران پلات، وي مجذوب اتومبيل ها در غرب شد. در اين سفر بود که او تصميم خود را براي ورود به صنعت خودروسازي گرفت.
در همان سال، کيشيرو تحقيق روي موتورهاي گازوئيلي را آغاز کرد. کيشيرو در مورد برنامه آينده خود با رئيس شرکت، ريسابورو مشورت کرد. ريسابورو در ابتدا بسيار محتاط بود و فريادهاي اعتراض از داخل و خارج شرکت بلند شد. اما کيشيرو بر تصميم خود پافشاري مي کرد و عقيده داشت اين تجارت براي کمپاني سودمند خواهد بود و از همه مهم تر دولت نيز آشکارا براي سياستگذاري پيشبرد صنايع اتومبيل در تلاش بود. طولي نکشيد که ريسابورو موافقت کرد و کيشيرو دپارتمان اتومبيل را در سال ۱۹۳۳ در قسمت کوچکي از کارخانه ريسندگي، راه اندازي کرد. هدف او توليد اتومبيل هاي مناسب با شرايط ژاپن بود، در حالي که نکات مثبت اتومبيل هاي خارجي را نيز در نظر داشت.
در سال ۱۹۳۵ اولين کارخانه خودروسازي تويوتا، آغاز به کار کرد و سال بعد، لوگوي تويودا به تويوتا تغيير يافت. يک سال بعد، يعني ۱۹۳۷ شرکت تويوتا موتور به طور رسمي افتتاح شد. به اين ترتيب يکي از موفق ترين کارخانجات ريسندگي ژاپن، در بين دو جنگ جهاني با تغيير گرايش، به کارخانه خودروسازي تبديل شد. تلاش و همت کيشيرو تويودا باعث شد از دل کارخانه پدر، کارخانه اي جديد تاسيس شود. در ابتدا خود کيشيرو به عنوان قائم مقام شرکت جديد عمل مي کرد که در سال ۱۹۴۱ به عنوان مديرعامل، مشغول به کار شد. بلافاصله پس از راه افتادن شرکت جديد، اصول مديريتي نويني در روش مديريت و اداره کارخانه به کار گرفته شد. دو سال بعد، موسسه تحقيقاتي تويوتا افتتاح شد و در سال ۱۹۵۱ سيستم پيشنهاد ايده هاي خلاق در تويوتا بنيان گذاشته شد. بسياري از ايده هاي سيستم توليد تويوتا از شرکت هاي آمريکايي اقتباس و الهام گرفته شد. يکي از ايده هاي مهم مفهوم کششي بودن سيستم توليد و فروش بود که از سوپرمارکت هاي آمريکا به عنوان ايده مهم الگوبرداري شده بود.
اولين محصول تجاري شرکت تويوتا، کاميون 5/ 1 تني جي ۱ بود. طي جنگ جهاني دوم تمام کارخانه در اختيار جنگ بود و براي ارتش ژاپن، کاميون توليد مي کرد. تا چند سال بعد از اتمام جنگ نيز اجازه توليد خودرو به تويوتا داده نشد. در سال ۱۹۵۲ با مرگ کيشيرو، مسووليت شرکت بر عهده ايجي تويوتا، پسرعموي او قرار گرفت. طي سال هاي بعد ايجي به همراه پسر کيشيرو، تويوتا را به يکي از شرکت هاي بزرگ خودروسازي جهان تبديل کردند. در سال ۱۹۷۷ مرکز فني تويوتا در ايالات متحده آمريکا افتتاح شد و سال ۱۹۸۴ همکاري تويوتا با جنرال موتورز در ايالات متحده صورت گرفت. پس از ايجي، تايچي اونو مسووليت شرکت را بر عهده داشت و در استقرار سيستم توليد تويوتا، بسيار همت گماشت و اصول راهنماي تويوتا را در سال ۱۹۹۲ منتشر کرد.
تويوتا در سال 1998 با معرفي خودروهاي هيبريدي تجاري، پيشگام بودن خود را به عنوان پرچمدار عرضه جديدترين تکنولوژي ها به رخ حريفان کشيد. در سال 2014 هم اين شرکت با معرفي اولين خودرو پيل سوختي تجاري جهان که با سوخت هيدروژن کار مي کند و خروجي آب را در پي دارد، يکي از بزرگ ترين قدم ها را به سمت خودروهاي آينده برداشت. البته گذشته از ابتکارات در تکنولوژي آنچه تويوتا را تويوتا کرد روش خاص اين شرکت در توليد است.
تويوتا يک شرکت معمولي توليد خودرو نيست. از همان آغاز راه اندازي شرکت، اصول و مباني بکر مديريتي در شرکت به کار گرفته شد. اين همان وقتي بود که کيشيرو تويوداي جوان معتقد بود هيچ فرآيندي را نمي توان کامل ناميد و هميشه جايي براي بهبود وجود دارد و همين انديشه بهبود بود، که فرآيند «کايزن» يا بهبود مستمر را در تويوتا نهادينه کرد. بنيان سيستم توليد تويوتا، فلسفه حذف کامل اتلاف ها است! کيشيرو معتقد بود، شرايط ايده آل براي توليد وقتي است که ماشين آلات و افراد با هم کار کنند تا بدون هيچ گونه اتلافي ارزش افزوده ايجاد شود.
تايچي اونو، پيشتاز سيستم توليد تويوتا بر اين باور بود که بزرگ ترين مشکل وقتي است که هيچ گونه مشکلي وجود نداشته باشد. او به طور مستمر به کارکنان مي گفت به هر موضوعي که برخورد مي کنيد، پنج بار بپرسيد «چرا؟» مثالي که خود او مي زد، يک روبات جوشکاري بود که در وسط کار متوقف مي شود و با اين پنج پرسش، ريشه مشکل به دست مي آيد. اونو معتقد بود، علت ريشه اي مشکلات را کشف کردن، خود عامل و کليد حل مشکلات بعدي است. داده ها در توليد مهم است، اما واقعيت مهم تر است پس بايد عميق نگاه کرد و به ريشه رسيد. در روش هاي توليد تويوتا سه اصل رعايت مي شود که به ترتيب توليد بهنگام، «کانبان» و «جيدوکا» است.
توليد بهنگام روشي است که در آن هر قطعه درست در هنگامي که به آن نياز است، توليد مي شود و بيشتر از آن در انبار وجود ندارد. به عبارت ديگر، سوال اين است: چه چيز نياز است؟ چه وقت نياز است؟ چه مقدار نياز است؟ به اين ترتيب مي توان اتلاف ها را حذف کرد و بهره وري را افزايش داد. با صفر کردن موجودي انبار، هزينه هاي نگهداري کالادر انبار حذف مي شود. لازمه اين کار ارتباط بسيار قوي با تامين کنندگان قطعات و مديريت صحيح زنجيره تامين است. ايده توليد بهنگام به وسيله تايچي اونو به خوبي توسعه داده شد. شايد ايده اوليه طرح چنين رويکردي، کمبود فضا و امکانات توليد در بخشي از کارخانه توليد موتور خودرو بود که کيشيرو تويودا در کارخانه ريسندگي پدر خويش راه انداخته بود.
«کانبان» يک سيستم متفاوت و متمايز کنترل است. وقتي در ايستگاه کاري به قطعه اي نياز است، اين نياز اطلاع داده مي شود و سپس قطعه به سرعت توليد و حمل مي شود، به گونه اي که وقفه اي در توليد پيش نيايد. کانبان يک لغت ژاپني است به معني کارت، بليت و علامت. «کانبان» در سيستم توليد تويوتا ابزاري است براي مديريت جريان و توليد مواد. به کانبان روش سوپرمارکت نيز گفته مي شود، زيرا ايده اوليه از فروشگاه هاي تجاري بزرگ گرفته شده که از کارت هاي کنترل استفاده مي کنند و کليه اطلاعات مربوط به محصول مثل اسم، کد، محل انبار و مانند آن، در کارت نوشته مي شود.
«جيدو» به مفهوم اتوماسيون است و «جيدوکا» يعني اتوماسيون با نگرش انساني؛ يعني ماشيني که به آساني حرکت مي کند و تحت پايش و نظارت يک اپراتور است. جيدوکا بر ديدن مسائل تمرکز دارد و به ساخت محصولات بسيار کيفي منجر مي شود. در اين ديدگاه کيفيت بايد طي فرآيند توليد به دست آيد. با اين روش هاي مختلف توليد است که در کنار نوآوري هاي فراوان محصولاتي از طيف هاي مختلفي پديد آمده اند که در ميان اين مدل ها چندين مدل سرآمد همه هستند. امروز تويوتا کرولا پرفروش ترين خودروي تاريخ تويوتا و جهان است. از اين مدل که در سال 1966 معرفي شده بود تاکنون بيش از 40 ميليون دستگاه ساخته شده است. ميزان توليد تنها اين مدل بيش از دو برابر توليد کل تاريخ صنعت خودرو ايران است. تويوتا کمري، تويوتا هايلوکس و تويوتا لندکروز از ديگر محصولات پرفروش تويوتا در سال هاي اخيربوده اند. کيفيت برخي از خودروهاي تويوتا به قدري زياد است که بسياري از گروه هاي نظامي و شبه نظامي جهان از چنين محصولاتي استفاده مي کنند.
در آزمايش هاي مختلفي که روي خودروهاي تويوتا انجام گرفته، قدرت و مقاومت اين محصولات به رخ کشيده شده است. در يکي از اين آزمايش ها خودرو در دريا غرق مي شود و بعد از بيرون کشيدن از آب پس از مدت کوتاهي دوباره روشن مي شود. در يکي ديگر از سخت ترين آزمايش ها، خودرو را بر سقف يک آپارتمان 10 طبقه قرار مي دهند و آپارتمان را با ديناميت منفجر مي کنند، ولي با تعجب فروان خودرو پس از بيرون آورده شدن از زير آوار باز هم روشن مي شود. در شماره هاي آتي به موارد ديگري از آنچه استراتژيست ها بايد بدانند خواهيم پرداخت.