سیمین دانشور در 8 اردیبهشت‌ماه سال 1300، در شهر شیراز و در خانواده‌ای تحصیل کرده و اهل ذوق و هنر به دنیا آمد. او تحصیلات مقدماتی را در شیراز گذراند و بعدها تحصیل در ادبیات فارسی را تا دریافت درجه دکترای آن ادامه داد و سالها به تدریس تاریخ هنر در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران پرداخت. در ادامه با شركت پگاه سيستم همراه باشيد.
وی نخستین زنی بود که به صورت جدی در ادبیات داستانی معاصر وارد شد. او به عنوان اولین فارغ التحصیل دوره ی دکترای ادبیات فارسی صاحب آثار ارزشمندی است. او در سال 1327، با انتشار اولین مجموعه داستان کوتاه خود با نام “آتش خاموش” به عنوان اولین زن داستان‌نویس در ایران شناخته شد و همان سال، با جلال آل احمد آشنا شده و دو سال بعد با او ازدواج کرد.
انتشار اولین و مشهورترین رمان دانشور به نام “سووشون” در تیر ماه و سپس درگذشت جلال آل احمد در شهریور ماه، دو واقعه مهم زندگی او محسوب می شدند که هر دو در تابستان سال 1348 به وقوع پیوستند.
دانشور در سال 1358، از دانشگاه تهران بازنشسته شد و پس از تحمل یک دوره بیماری، نویسندگی را مجدداً در سال 1386 شروع کرد و داستان “برو به شاه بگو” را که درباره حضرت علی (ع) و مظلومیت‌های ایشان نوشت. دانشور در 18 اسفندماه سال 1390 درگذشت.
خانواده
پدر سیمین دانشور، “محمدعلی دانشور” (احیاء السلطنه) نام داشت و پزشک بود و سیمین در رمان سووشون از او به نام ” عبدا.. خان” یاد می‌کند. احیاء السلطنه مردی با فرهنگ و ادب و عضو گروه حافظیون بود که شب‌های جمعه بر سر مزار حافظ جمع می‌شدند و یاد حافظ را زنده نگاه می‌داشتند. مادر وی “قمرالسلطنه حکمت”، شاعر و هنرمند بود و نقاشی را به فرزندان خود آموخت. قمرالسلطنه حکمت مدتی مدیر هنرستان دخترانه “هنرهای زیبا” شهر شیراز بود. سیمین دانشور سه برادر و دو خواهر داشت و پدر او در سال 1320 فوت کرد.
ازدواج
وی در سال 1327 با جلال آل احمد، هنگام بازگشت از اصفهان به تهران در اتوبوس آشنا شد. جلال دو سال کوچک‌تر از سیمین بود. پدر جلال آل احمد “آیت الله سید احمد حسینی طالقانی” به دلیل بی حجاب بودن سیمین دانشور با ازدواج آنان مخالفت نمود. در واقع جلال و پدرش سالها بر سر مسائل بسیاری با یکدیگر اختلاف داشتند؛ اما سیمین و جلال، به رغم مخالفت‌هایی که از جانب خانواده جلال آل احمد اعمال می‌شد، در سال 1329 ازدواج کردند. پدر جلال آل احمد در روز عقدکنان مراسم را ترک کرد و به قم بازگشت و تا 10 سال بعد از آن به خانه آنان نرفت. دانشور فرزندی نداشت و سرانجام همسر وی در سن 46 سالگی و در سال 1348 درگذشت. بعد از مرگ او، خانه آن‌ها مرکز نشست و برخاست‌های بسیاری از روشنفکران شد.
تحصیلات
سیمین دانشور از سال 1306 به بعد، مقاطع ابتدایی و در سال 1312 دوره متوسطه را در مدرسه انگلیسی “مهرآیین” در شیراز گذراند. او در سال 1317، در امتحانات نهایی دیپلم شاگرد اول سراسر کشور شد و سپس در یک شبانه‌روزی آمریکایی اقامت کرد و در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. از جمله استادان وی، “بدیع‌الزمان فروزان فر”، “ملک‌الشعرای بهار” و “پرویز ناتل خانلری” بودند و توانست کارشناسی خود را در سال 1320 دریافت نماید.
او در سال 1328 با رساله «علم‌الجمال و جمال» در رابطه با ادبیات فارسی تا قرن هفتم، توانست دکترای ادبیات فارسی خود را نیز از دانشگاه تهران دریافت کند. دانشور برای انجام این رساله، پنج سال تحت نظر “فاطمه سیاح” بود و اولین داستان‌هایش را برای او خواند. دانشور به تشویق سیاح داستان‌هایش را به مدت یک سال برای کسی می‌خواند که بعدها فهمید “صادق هدایت” است. وی پس از مرگ سیاح، زیر نظر بدیع‌الزمان فروزان فر رساله خود را دریافت کرد.
او در سال 1331، با استفاده از بورس تحصیلی “فولبرایت” به آمریکا رفت. بورس فولبرایت از طریق آزمونی که در کشورهای مختلف برگزار می‌شد به اهل فرهنگ اعطا می‌شد. دانشور دو سال در رشته “زیبایی‌شناسی” در دانشگاه “استنفورد” تحصیل نمود.
ورود به عرصه نویسندگی
سیمین دانشور از کودکی با ادبیات و هنر توسط پدر و مادرش آشنا شد و این آشنایی با تحصیل او در رشته ادبیات دانشگاه تهران به صورت آکادمیک دنبال شد.
دانشور اولین مقاله خود را در سال 1316، با نام «زمستان بی‌شباهت به زندگی ما نیست»، در یک روزنامه محلی چاپ نمود. بعد از فوت پدر و با وجود در آمد مکفی پدر و ثروت مادر، مجبور شد علاوه بر معاونت اداره تبلیغات خارجی، مدتی برای رادیو تهران و نیز روزنامه ایران، با نام مستعار “شیرازی بی‌نام” مقاله‌نویسی کند.
مشوقین وی در داستان‌نویسی “فاطمه سیاح” (استاد راهنمای وی) و “صادق هدایت” بودند. انتشار “آتش خاموش”، به عنوان اولین مجموعه داستان کوتاه او، سیمین دانشور را به عنوان اولین زن داستان‌نویس در ایران معرفی کرد. تابستان سال 48 بود که اولین رمان معروف او با نام “سووشون” منتشر شد.
سفر به آمریکا
در سال 1331، سیمین دانشور با استفاده از بورس تحصیلی فولبرایت به ایالات متحده آمریکا رفت و به مدت دو سال در رشته زیباشناسی در دانشگاه استنفورد که یکی از بهترین و گران‌ترین دانشگاه‌های آمریکا است مشغول به تحصیل شد.
او نزد والاس استنگر” (تاریخ‌دان و نویسنده آمریکایی) داستان‌نویسی و نزد “فیل پریک” (نمایشنامه‌نویس) به نمایش‌نامه نویسی پرداخت. در این مدت داستان‌های کوتاه او به انگلیسی در مجله ادبی “پاسیفیک اسیکتاتور” و کتاب داستان‌های استنفورد به چاپ رسید.
او در آمریکا تکنیک، فضاسازی، مکان و محیط داستانی را آموخت و در واقع از مدرن‌ترین شیوه‌های روایی داستان آگاهی پیدا کرد. او در سال 1334 از آمریکا بازگشت و “شهری چون بهشت” را نوشت که از آثار قبلی اش پربارتر بود.
ویژگی نثر دانشور
سیمین دانشور در آثار خود از نثر بوستان تأثیر گرفته بود. وی هر شب حافظ می‌خواند، او زبان حافظ را کامل‌ترین زبان می دانست. نظامی و خاقانی را انکار نمی کرد ولی کارهای آن‌ها را نیز نمی‌پسندید. او می‌گفت: «نظامی حتی یک‌بار هم در عمرش عاشق نشده است». او همچنین مطالعات زیادی روی نثر بیهقی و ناصرخسرو داشته و مدتی زبان بریده‌بریده ناصرخسرو را استفاده می‌کرده، ولی چون جلال با آن زبان کار می‌کند آن را رها می‌کند. او می‌گوید: «من به خودم برمی‌گردم و اصلاً کاری به بیهقی ندارم، می‌خواهم خودم باشم».
سیمین دانشور نویسنده‌ای است که به اصول واقع‌گرایی در داستان تاکید نموده و روایت‌های آبستره و انتزاعی را نمی‌پسندید و همواره بر رئالیسم اصرار داشت.
آثار و تالیفات
مجموعه داستان
“آتش خاموش”، 16 داستان کوتاه، سال 1327
“شهری چون بهشت”، 10 داستان، در سال 1340، ترجمه به زبان ایتالیایی توسط آریانا فرخی
“به کی سلام کنم؟”، 10 داستان، در سال 1359، ترجمه به زبان ایتالیایی، توسط آریانا فرخی
“از پرنده‌های مهاجر بپرس”، در سال 1376
رمان ها
“سووشون”، در سال 1348
“جزیره سرگردانی”، رمان جلد اول، در سال 1372
“ساربان سرگردان”، جلد دوم جزیره سرگردانی، در سال 1380
“کوه سرگردان”
ترجمه ها
“سرباز شکلاتی”، اثر “برناردشاو”، سال 1328
“دشمنان”، اثر “آنتوان چخوف”، مجموعه داستان کوتاه، سال 1331
“باغ آلبالو”، اثر “آنتوان چخوف”، سال 1331
“بتاتریس”، اثر “شنیتسلر”، سال 1332
“بنال وطن”، اثر “آلن پیتون”، در سال 1351
“رمز موفق زیستن”، اثر “دیل کارنگی”، سال 1332
“کمدی انسانی”، اثر “ویلیام سارویان”، سال 1334
“داغ ننگ”، اثر “ناتا نیل هارثون”، سال 1334
“همراه آفتاب”، اثر “هارول کور لندر”، مجموعه داستان‌های ملل مختلف برای کودکان، سال 1337
“ماه‌عسل آفتابی” ترجمه از نویسندگان مختلف، در سال 1362
“ذن بودیسم” اثر “سوزوکی”
آثار غیر داستانی
“چهل طوطی با جلال آل احمد”، در سال 1351
“مسائل هنر ایران”، ده شب، شب‌های شاعران و نویسندگان ایران، در سال 1356
“شاهکارهای فرش ایران” رو جلد به فارسی و انگلیسی، با همکاری خانم “نای”، در سال 1359
“راهنمای صنایع ایران”، در سال 1359
“غروب جلال”، در سال 1360
مقالات “مبانی استتیک”
“شناخت و تحسین هنر”، مجموعه مقالات، در سال 1375
جوایز و افتخارات
سیمین دانشور در سال 1382، جایزه « مهرگان ادب» را دریافت کرد.
او درباره این جایزه گفت: «اگر بعد از وفات تربت ما را در زمین بجویند و مزار ما را در سینه صاحب‌دلان بجویند و بیابند، یا به عبارت ساده‌تر پس از مرگ ماندگار باشیم، کاری کرده‌ایم».
بزرگداشت سیمین دانشور
مراسم بزرگداشت سیمین دانشور در تاریخ 18 اسفندماه 1392، با عنوان «با سیمین: 1390-1300»، مصادف با دومین سالگرد در گذشت او از سوی “بنیاد ادبیات داستانی” در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان برگزار شد.
مروری بر آثار داستانی سیمین دانشور
آتش خاموش
خود دانشور علاقه چندانی به اولین اثرش یعنی “آتش خاموش” نداشت و معتقد بود این مجموعه به مقتضای سنش، بسیار رمانتیک است و هرگز اجازه مجدد برای چاپ آن را نداد. در این هنگام دانشور تحت تأثیر “اُو. هنری” (نام مستعار نویسنده آمریکایی ویلیام سیدنی پورتر) است و در مقایسه با آثار بزرگ علوی و چوبک، سیاه مشقی بیش نیست.
در این اثر نقایص بسیاری وجود دارد، از جمله حضور نویسنده، تقابل مفاهیم کلی، دو پارگی در اثر، آدم‌های محلی و آدم نامتعارف. همچنین چون داستان‌ها به شیوه یادداشت‌برداری روایت می‌شوند باعث ایجاد دردسر شده است.
شهری چون بهشت
دومین کتاب دانشور “شهری چون بهشت” است. دانشور هم‌چنان تحت تأثیر “اُو. هنری” قرار دارد و توفیق نسبی آن به دلیل گره خوردن دو مفهوم متقابل به شیوه اُو. هنری است. داستان در نثر دارای شکستگی است، اما به دلیل اینکه زاویه دید دانای کل است، این شکستگی‌ها بارز نیست. توالی زمانی در داستان‌های کاملاً واقعی که مدعی تبعیت از واقعیت است، شاید نمودی نداشته باشد، ولی در داستان “شهری چون بهشت” که ترکیبی زیبا از واقعیت و رؤیاست، توالی زمان رعایت شده که البته دانشور می‌خواهد ثابت کند که داستانش واقعی است.
سووشون
سووشون مهم‌ترین اثر سیمین دانشور و رمانی تاریخی، سیاسی است. البته کاملاً هم تاریخی نیست؛ زیرا با توجه به زمان رمان که در آن جبهه آزادی نقش مهمی داشته، هیچ اثری از جبهه آزادی در رمان نمی‌بینیم. همچنین کار بالاتر از یک یادداشت روزانه و خاطرات است؛ که اگر این‌گونه بود، این کار نه رمان می‌شد و نه اثری با ارزش.
این رمان به قول بعضی، رمانی است رمزی که یک معنای قریب دارد و یک معنای بعید. طوری که با فهمیدن معنی بعید آن سطح قریبش فراموش نمی‌شود. این رمان سمبلیک نیست، چون بر زمان‌ها و مکان‌های بسیار صادق نیست.
اشاره‌ای هم نیست که اگر بود، بر موقعیت‌های فرضی نیز صادق می‌بود. در حقیقت غرب‌زدگی جلال به صورت رمان درآمده است. رمان سووشون به حوادثی در زمان رضاخان در جنگ جهانی اول بازمی‌گردد و دانشور به شدت اصرار دارد که زمان همه وقایع را ذکر کند.
در نقد سووشون
حسین سناپور (نویسنده) در نقد سووشون می‌گوید: «دانشور در این رمان رئالیستی با بهره‌گیری از همه نیروهای مختلف و درگیر اجتماع، قشرهای مختلف مردم و فرهنگ تمام آدم‌ها و تقابل آن‌ها با یکدیگر، داستان کاملی برای ما می‌سازد که همه این مباحث باعث می‌شود رمان «سووشون» یک رمان خوب باشد. البته ممکن است در این زمان، این رمان برای ما خیلی جذاب نباشد؛ به شرطی که نخواهیم گذشته خود را بدانیم».
درگذشت
تیرماه سال 1386 بود که سیمین دانشور به علت مشکلات حاد تنفسی در بیمارستان پارس تهران بستری و 22 مرداد همان سال با تشخیص تیم پزشکی از بیمارستان مرخص شد. 4 سال بعد، یعنی در تاریخ 18 اسفند ماه سال 1390، سیمین دانشور پس از یک دوره بیماری آنفلوآنزا در سن 90 سالگی در منزلش در شهر تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا(س)، به خاک سپرده شد.
منبع:پرسه